गुरु नानक जयंती, ज्याला गुरुपर्व म्हणून देखील ओळखले जाते, जगभरातील शिखांसाठी सर्वात आदरणीय सणांपैकी एक आहे. शीख धर्माचे संस्थापक आणि दहा शीख गुरूंपैकी पहिले गुरु नानक देव जी यांची जयंती साजरी केली जाते. 1469 मध्ये तलवंडी (आताचे ननकाना साहिब, पाकिस्तान) या गावात जन्मलेले गुरु नानक देव जी यांची शिकवण शांतता, समता आणि निःस्वार्थ सेवा या वैश्विक मूल्यांशी सुसंगत आहे. गुरु नानक जयंतीचे महत्त्व, या दिवशी पाळल्या जाणार् या चालीरीती आणि लाखो लोकांना प्रेरणा देणारी शिकवण जाणून घेऊया.

गुरु नानक जयंतीचे महत्त्व (Guru Nanak Jayanti Importance)

गुरु नानक देव जी यांचा जीवनप्रवास आणि त्यांचे संदेश गहन अध्यात्म आणि सर्वसमावेशकतेने भरलेले आहेत. ज्या वेळी समाज जात, पंथ आणि धार्मिक मतभेदांनी विभागला गेला होता, त्यावेळी गुरु नानक देव जी यांनी न्याय, करुणा आणि एकतेवर आधारित जगाची कल्पना केली होती. पवित्र शीख धर्मग्रंथ गुरु ग्रंथ साहिब मध्ये अंतर्भूत केलेल्या त्यांच्या शिकवणुकीत ईश्वराची एकता, नम्रतेचे महत्त्व आणि प्रामाणिक जगण्याचे मूल्य यावर भर देण्यात आला आहे. म्हणूनच हा सण केवळ शिखांसाठी गुरु नानक देव जी यांच्या जीवनाचा सन्मान करण्याची वेळ नाही तर सर्व पार्श्वभूमीच्या लोकांना त्यांच्या शहाणपणावर चिंतन करण्याची संधी आहे.

रीतीरिवाज आणि उत्सव

गुरु नानक जयंती मोठ्या भक्तीभावाने आणि आनंदाने साजरी केली जाते. उत्सवाची तयारी आधीपासूनच सुरू होते, समाजाला एकत्र आणणारे कार्यक्रम आणि उपक्रम. उत्सवादरम्यान पाळल्या जाणार्या काही प्रमुख प्रथा येथे आहेत:
एक. अखंड पाठ : गुरु नानक जयंतीपूर्वीच्या दिवसांमध्ये अनेक गुरुद्वारा ‘अखंड पाठ’ करतात, गुरुग्रंथ साहिबचे सलग ४८ तास पठण करतात. ईश्वरी आशीर्वादाचे आवाहन करण्याचा आणि गुरूंच्या शिकवणुकीत स्वतःला झोकून देण्याचा हा एक मार्ग आहे.
दो. नगर कीर्तन : उत्सवाच्या एक-दोन दिवस अगोदर ‘नगर कीर्तन’ नावाची भव्य मिरवणूक काढली जाते. शीख ध्वज, ‘निशान साहिब’ आणि आदरणीय गुरु ग्रंथ साहिब यांच्या नेतृत्वाखाली निघालेल्या या मिरवणुकीत भजन गायन, मार्शल आर्ट सादरीकरण आणि समाजसेवेच्या उपक्रमांचा समावेश आहे. हे एक सुंदर दृश्य आहे जिथे सर्व वयोगटातील शीख अभिमानाने आणि समर्पणाने भाग घेतात.
तीन. प्रार्थना आणि स्तोत्रे : सणाच्या दिवशी लोक गुरुद्वारांमध्ये प्रार्थना आणि कीर्तन (भक्तीगीते) करण्यासाठी जमतात. गुरु नानक देव जी यांनी रचलेली ‘जपजी साहिब’ आणि ‘आसा दी वर’ ही भजने एकजुटीने गायली जातात, ज्यामुळे वातावरण अध्यात्म आणि शांततेने भरून जाते.
चार. लंगर सेवा (कम्युनिटी किचन) : गुरु नानक देव जी हे समानतेचे प्रबळ पुरस्कर्ते होते आणि ‘लंगर’ची प्रथा त्यांच्या शिकवणुकीचे जिवंत उदाहरण आहे. गुरु नानक जयंतीला सामायिकरण आणि नम्रतेची मूल्ये जपण्यासाठी जात, धर्म किंवा सामाजिक दर्जा विचारात न घेता सर्वांना मोफत जेवण दिले जाते.

देखील वाचा : गुरु नानक जयंतीच्या शुभेच्छा ( Guru Nanak Jayanti Wishes in Marathi )

आदरणीय गुरु नानक यांचे भाषण आणि शिकवण (Respectable Guru Nanak Jayanti Speech in Marathi)

गुरु नानक देव जी यांच्या संदेशाचे सार तीन तत्त्वांमध्ये दडलेले आहे:
एक. नामजप : सतत ध्यान करून भगवंताचे स्मरण करणे, व्यक्तींना सजग व कृतज्ञ होण्यास प्रोत्साहित करणे, ईश्वराशी नाते जोपासणे.
दो. किरात कर्णी : मेहनतीच्या जोरावर प्रामाणिकपणे उदरनिर्वाह करणे. गुरु नानक यांनी सत्यवादी, कष्टाळू जीवन जगण्याचा आणि शोषणाच्या आचरणात न गुंतण्याचा सल्ला दिला.
तीन. वंद चाकणा : इतरांशी शेअर करणे आणि गरजूंना मदत करणे. गुरु नानक यांची दृष्टी अशा समाजाची होती जिथे लोक एकमेकांकडे पाहतात, समानता आणि दयाळूपणाला प्रोत्साहन देतात.
ही शिकवण आजही समर्पक आहे, अनेकदा विभागलेल्या समाजात मार्गदर्शन करते. मतभेदांच्या पलीकडे जाऊन सर्वांना वैश्विक कुटुंबाचा भाग म्हणून पाहण्याचे गुरु नानक देव जी यांचे आवाहन प्रेरणादायी आहे.

गुरु नानक जयंती आज का महत्वाची आहे

ज्या जगात धार्मिक असहिष्णुता, विषमता आणि पूर्वग्रह अनेकदा प्रबळ असू शकतात, अशा जगात गुरु नानक देव जी यांचा संदेश आशेचा किरण आहे. विश्वबंधुत्व आणि ईश्वराच्या एकात्मतेवर त्यांचा भर शांतता आणि सलोख्याचे वातावरण निर्माण करण्यास मदत करू शकतो. गुरु नानक जयंती आपल्याला या मूल्यांशी पुन्हा जोडण्यासाठी प्रोत्साहित करते, ज्यामुळे आपल्याला अधिक न्याय्य, सर्वसमावेशक आणि दयाळू जगाकडे नेले जाते.

निष्कर्ष

गुरु नानक जयंती हा धार्मिक उत्सवापेक्षा जास्त आहे; प्रेम, समता आणि नम्रतेचा उपदेश देणाऱ्या द्रष्ट्याचा सन्मान करण्याचा हा दिवस आहे. त्यांची शिकवण आपल्याला वरवरच्या भेदांपलीकडे जाऊन सामायिक मानवी अनुभव आत्मसात करण्यास प्रोत्साहित करते. गुरु नानक जयंती साजरी करताना आपण त्यांच्या मार्गाचे अनुसरण करण्याचा, स्वतःचा आणि इतरांचा उत्थान करण्याचा आणि आपल्या सर्वांमधील दैवत शोधण्याचा प्रयत्न करूया.